Over preken raken mensen niet uitgepraat. De praktijk leert dat de vorm daarbij vaker onder het vergrootglas ligt dan de inhoud. Wie actueel wil zijn, kan zich het best oriënteren op het verleden. Want wat was, keert weer. Elke generatie moet bepaalde lessen opnieuw leren. 

Ervaring

Als beginnende predikant leer je preken in de praktijk. Wie het houden van de eerste paar honderd preken achter de rug heeft, ontdekt vooral dat de leerschool pas net begonnen is. Je kunt de vakken homiletiek afronden, de nodige lessen opdoen bij preekoefeningen, maar in de pastorale praktijk ontdek je pas werkelijk welke gedachten er leven onder luisteraars. Geestelijke vragen, persoonlijke worstelingen, maar ook dat ons hart van nature werkelijk gesloten is voor het Woord van God. Dit leert afhankelijk te leven en geeft oog voor het werk van de Heilige Geest. 

Raad

We staan niet op onszelf, maar op de schouders van hen die ons voorgingen. Als predikant met veertig jaar ervaring vond Lucas Egeling het in 1828 nodig om in de ‘Kerkelijke Raadvrager en Raadgever’ een aantal adviezen te geven aan collega’s ten aanzien van de prediking. Deze predikant uit Leiden was destijds bekend vanwege zijn catecheseboekjes en een tweedelige uitgave van ‘De weg der zaligheid’. Hij doopte Isaäc da Costa en diens vriend toen zij overkwamen vanuit het Jodendom. Bij het lezen van het rake boek ‘Oproep tot omkeer – over bekering en bestaansverheldering’ van dr. W. Dekker dacht ik onwillekeurig aan de adviezen van Lucas Egeling. 

De negentiende-eeuwse predikant Egeling vroeg zich af of de prediking van zijn tijd correctie behoefde. ‘Ik wilde nu, tot mijn eigen nut, en zoals ik hoop, ook tot nut van mijn jongere medebroeders, nadenken, wat de oorzaken zouden kunnen zijn, dat mijn en veler Evangelieprediking niet nuttiger en vruchtbaarder is voor onze hoorders’. 

Vatbaar

Het eerste punt dat Egeling maakte richtte zich op het niveau van de prediking. ‘Wij preken veelal boven de vatbaarheid van de meesten van onze hoorders. Vaak is dit toegestemd en veroordeeld, maar, zo ik vrees, nog te weinig verbeterd. De mensen kunnen ons niet verstaan, zij vatten niet wat wij onderwijzen. Dit nu is wel hun eigen schuld en schande, in zo verre zij door een algehele onkunde ten aanzien van de heilige Schriften en in de leer van de zaligheid, of door een heel gebrekkige kennis, ook de duidelijkste uitleg niet kunnen vatten of volgen. Maar het is onze schuld, in zó verre wij leraars de mensen moeten behandelen, zoals de geneesmeester zijn zieken; en dus niet, zoals zij wezen moesten, maar zoals zij zijn.’ 

Een dokter zegt niet tegen zijn patiënt dat hij eerst beter moet worden, voor hij hem kan behandelen. Hij behandelt hem met als doel dat er verbetering komt. Egeling wees erop dat door predikers een te hoge basiskennis verondersteld wordt bij veel van de gemeenteleden. ‘Vooronderstelt onze prediking niet vaak zo veel kennis en beschaving, vereist zij niet vaak zo veel oplettendheid en nadenken, dat wij, van ongeletterden, van ambachtslieden en dienstboden, (die gezamenlijk het grootste deel onzer hoorders uitmaken), niet met redelijkheid kunnen vragen, dat zij zo’n beredeneerd, zo’n bespiegelend, zo’n uit vele delen samenhangend, soms kunstig geordende preek, begrijpen zouden?’ 

Ongekunsteld

Egeling wees erop dat predikers zich bij de voorbereiding te veel richten op de mensen in de gemeente die veel kennis hebben. ‘Wij spreken op de preekstoel niet genoeg, in een ongekunstelde, algemeen verstaanbare stijl. Al te makkelijk wennen wij ons aan een zekere, schijnbaar deftige, maar minder natuurlijke kanselstijl, die spoedig iets eenzelvigs en eentonigs verkrijgt, die de aandacht van veel hoorders moeilijk gaande houdt, en waarbij zij, die luisteren, ongevoelig blijven hangen aan honderdmaal terugkerende uitdrukkingen en zegswijzen, zonder over de zaken, die erdoor worden aangeduid, na te denken.’ 

De Leidense predikant verwees naar het onderwijs van Jezus, dat eenvoudig was. Duidelijk voor het verstand, aangrijpend voor het gevoel, gemakkelijk te onthouden voor het geheugen. Naar de overtuiging van Egeling zouden predikers er goed aan doen om meer af te dalen naar het niveau van hun hoorders.