Gewoontes bepalen veel van ons dagelijks gedrag. Om goede gewoontes vol te houden is discipline nodig. Niet de grootse in het oog springende daden zijn het meest bepalend. De macht van de dagelijkse gewoonte heeft meer invloed dan we beseffen.
Kinderen
Een klein kind is gebaat bij regelmaat. Ik zie hoe mijn vrouw onze kleine jongen vaste gedragspatronen aanwent, zodat hij ze gaat herkennen. De slaapzak ligt klaar op een vaste plek. Hij krijgt een speen en knuffel. Vervolgens zingt ze zijn gebed en een slaapliedje. Tenslotte legt ze hem in bed, zet een muziekdoosje aan en kust hem welterusten. Hij wordt al rustig bij het aandoen van de slaapzak, hij wordt al rustiger tijdens het avondritueel en hij slaapt vrijwel zodra de slaapkamerdeur dichtgaat. Gedragspatronen, we varen er blijkbaar wel bij.
En natuurlijk, soms gaat het anders dan gedacht. Een mug in de slaapkamer kan de nachtrust voor onze kleine jongen veranderen in alarmfase rood. En ’s morgens is hij er graag vroeg bij.
Gewoontes
Wij volwassenen zijn evenzeer gebaat bij gedragspatronen als kinderen. Niet zozeer omdat anderen die aan ons opleggen, als wel dat we zelf gewoontegedrag aanleren dat ons helpt. Aristoteles haalt de dichter Evanus aan in Ethica VII:
Gewoonte, ik zeg je mijn vriend
’t Is oefening jarenlang
En zie, dan wordt ze op het laatst
De mens nog tot een natuur.
Hoewel veel dingen ons overkomen, hebben we als het gaat om gedragsgewoontes wel degelijk keuzes te maken. Dat gaat niet alleen over grote zaken, maar juist over de kleine patronen in ons leven. Matiging, begrenzing en sturing van je gedrag overkomt je niet bij toeval, je bent erop betrokken. We hebben zelftucht nodig.
Zelftucht
In het leven voor Gods aangezicht is zelftucht onmisbaar. Niet om daarmee iets te verdienen, wel om ons gedrag te richten. Leven van genade vraagt om beteugeling, te midden van overvloed. Bijvoorbeeld als het gaat om de gewoonte van geregelde stille tijd, Bijbellezen en gebed.
Dr. A. van Brummelen zei daarover: ‘Wij doen daarom een pleidooi voor een vaste gewoonte in ons leven. Dat vraagt grote wilskracht en sterk-aangebonden zelftucht. Zij geeft een bepaalde plooi aan ons zielenleven. Zij bindt het vlees in en sterkt de geest.’
Tegelijkertijd plaatst hij een kanttekening. De gewoonte moet geen doodse sleur worden: ‘Hoeden wij ons slechts voor de sleur in deze en voor veruitwendiging. Wanneer wij onder de sleur zijn gekomen, zijn wij verslaafd geraakt aan de tot dode vorm verstarde gewoonte. Bij de veruitwendiging bid ik alleen om gebeden te hebben. Ik lees de Bijbel, om gelezen te hebben. Ik heb dan de middelen tot gemeenschap met God voor deze gemeenschap zelf aangezien en de uitingen der godsvrucht met deze zelf verward! Hierbij helpt alleen gedurig vergeving te zoeken in Gods genade door Jezus Christus.’
Leestips:
- Discipline; overleven in overvloed, Marli Huijer (Boom, 2013)
- Meditatief leven, dr. A. van Brummelen. In november verschijnt dit boekje als onderdeel van Van Brummelens’ verzameld werk bij uitgeverij De Banier.
