‘Onze troost kan niet anders dan een doek van ijdele woorden daarover spreiden, daaronder gaapt ze nog even zwart. Als kransen die men schikt om een kist! De onmacht van de troost, wat wordt ze duidelijk! Onze troost is een spiegelgevecht met de smart! Meer niet. Omdat wij de dood er niet mee verdelgen. Niets wordt ongedaan gemaakt. Integendeel: Het onherroepelijke schreeuwt te sterker.’ Dit zei ds. L. Kievit in zijn intredepreek in de Hervormde gemeente van Putten, waar in oktober 1944 659 mannen werden afgevoerd bij een razzia. De meesten kwamen om. Waar kun je troost uit putten, bij zoveel verdriet? 

Honderden doden

Kort na de Tweede Wereldoorlog kwam ds. L. Kievit naar Putten. Het dorp werd getekend door verdriet over het verlies van geliefden. In de periode daarvoor werd namelijk duidelijk dat het merendeel van de ruim 600 afgevoerde mannen niet terug zou keren. Zo arriveerde bijvoorbeeld op 10 mei 1945 een lijst met 200 namen in het dorp, van hen die waren omgekomen. Ds. Holland kreeg de moeilijke taak om de namen voor te lezen. Uiteindelijk bleek dat 552 mannen waren omgekomen. 

Leed in Gods handen leggen

Oud-Puttenaar ds. M.G.M. (Martin) Mudde deed onderzoek naar de preken van ds. L. Kievit in de periode na de oorlog. In de preken die hij onderzocht, verwees Kievit verschillende keren naar de razzia. Zoals bijvoorbeeld in een preek op 2 oktober 1945: ‘O God der eeuwen, hoe broos en hoe kortstondig zijn wij, mensenkin­deren. Nu wij hier verkeren, in rouw gedompeld, bemerken wij, dat onze levenskracht is gebroken, en onze levenslust geluwd. Want wij betreuren honderden doden, gemeen­schappelijk in deze samenkomst, maar ook ieder voor zich. Juist in dit uur kent ieder hart zijn eigen smart. Het is alsof hier talrijke doodkisten staan; het is tè bitterder omdat ze er niet staan. Wij wilden elkander onze deelneming wel betuigen. Doch, Heere, mogen wij ons vooral overtuigd houden van Uw goddelijke deelneming, die overneming betekent: Want Gij aanschouwt de moeite en het verdriet, opdat men het in Uwe hand geve. Die hand biedt ge ons heden in Uw Woord.’ Het leed in Gods handen leggen, dat was de richting die de predikant wees. 

De predikant ging als pastor zijn gemeente door en hoorde van velen hun ervaringen van rouw en verdriet. Mudde signaleert dat Kievit zich bij het troosten van de gemeente door twee punten liet leiden bij de tekstkeuze voor zijn preken: theocentrisch (God in het midden) of een oproep tot gebed. Mudde: ‘Kievits wijze van troosten was om de gemeenteleden totale afhankelijkheid te leren met gebruikmaking van het gebed. Zijn doel was om hen te drijven naar Christus, Die in de eeuwigheid door de Vader afgezonderd was om te betalen voor de zonde en zijn gevolgen.’ 

Christus

Als iemand wist wat lijden was, dan Christus wel. Ds. L. Kievit zegt daarover in zijn intredepreek: ‘In alles is Hij bedroefd geweest! Hij was beroofd van al wat Hem dierbaar was, Hem was zijn lieve Vader van het hart gescheurd. Nochtans versaagde Hij niet! De troost zijner gemeente. Wat gij medetorst tot onder dat kruis, raakt ge daar kwijt. Het verandert van gedaante. Het ondragelijkste wordt een lichte last! Mijn last, zegt Jezus. Ja waarlijk, ieder kruis wijst naar en verdwijnt in zijn kruis, ieder leed naar zijn leed, iedere dood naar zijn dood. Zijn bitterheid wordt dan onze zoetheid. God doe het u ervaren, ook in de droefheid van deze omstandigheden. Ik heb mij voorgenomen niets anders onder ulieden te weten, dan Jezus Christus en die gekruisigd, om alle treurigen te troosten!’

• Leestip: Een goede raad en een grote troost: preken van ds. L. Kievit na de razzia in Putten (1945-1952). Ds. M.G.M. Mudde heeft nog een aantal exemplaren liggen begreep ik.