‘Het kruis alleen is onze theologie,’ stelde Luther. Voor Hem was de Heere niet langer een optelsom van waarheden die we over Hem belijden. Hij had met de levende God te maken, in Christus.
God zelf
Uren redeneren over geloof, godsdienst en geloofsleer is niet moeilijk. En er wordt wat geredeneerd. Waarbij je soms het gevoel bekruipt dat men spreekt over een werkelijkheid die alleen in theorie bestaat. Een set waarheden die uiteindelijk zouden moeten leiden tot een goed leven, al of niet voor het aangezicht van een levende God. Bij Luther vinden we echter geen spoor van dit ontspannen redeneren. Hij heeft diep beseft te staan voor het aangezicht van de levende God.
Prof. dr. W. van ’t Spijker (1926-2021) wist als geen ander de theologie van Luther in de kern samen te vatten. In zijn boek ‘Luther – belofte en ervaring’ spitst hij de boodschap van de reformator tot op de kern toe: ‘De groten in de religie en in de theologie hebben de vraag gesteld: waar vind ik God zelf? Niet maar: waar vind ik een theorie over God, of een theorie zelfs over het vinden van God. Zulke theorieën waren er genoeg. Maar de vraag was: waar vind ik God? Daarmee was een thema aangegeven dat Luther vond bij Mozes: Heere, toon mij Uw heerlijkheid. En bij Filippus: Toon ons de Vader en het is ons genoeg. Een thema ook van Augustinus: niets dan God en de ziel? Nee, niets anders!’ Waar vond Luther God? Niet in de wereld van het klooster en de godsdienstige rituelen. ‘Hij vond God in Christus, in Zijn kruis, in Zijn lijden.’
Het kruis
Tegenover het denken van de theologen van zijn tijd, plaatste Luther de theologie van het kruis. Wat bedoelde hij daarmee? Van ’t Spijker: ‘Eerst dán heeft een mens deel aan de kennis, die behoudt, wanneer hij Christus leert kennen. Het gaat om het feit dat de mens voor God staat. Maar hij kan alleen voor God staan in Christus, dat is bij Zijn kruis. Alleen dán leert de mens zichzelf en leert de mens zijn God kennen.
Maar daarmee is nog niet volledig gezegd, wat de theologie van het kruis betekent. God openbaart zich in het kruis, waarin Hij zich verborgen heeft, waarin Hij zich van alle heerlijkheid heeft ontdaan. Hier opent zich voor ons de ergernis van de gekruisigde Christus. Luther heeft volstrekt ernst gemaakt met wat Paulus de ergernis van het kruis noemt. Hij heeft niet geprobeerd om het kruis begrijpelijk of aanvaardbaar te maken. Hij heeft aan die ergernis niet willen tornen, maar hij heeft juist zó en op geen andere manier de weg van God naar de mens toe willen zien, zoals God in Zijn Woord die weg tekent. Dat vraagt niet zozeer om inzicht van de mens, als wel veel meer bekering, sterven en medegekruisigd worden.’
Tot God
De weg tot de Heere leidt via het kruis. Van ’t Spijker: ‘Het kruis wordt zo tot de weg, waarin wij God leren kennen. En die weg wordt nooit een andere. Aan dit kruis breekt ons zedelijk ideaal stuk. Aan dit kruis gaat ook onze hoogmoed, ons optimisme te gronde. We kunnen God alleen kénnen op deze manier: van God uit veel meer gekend zijn. En we kunnen op geen andere weg tot God komen.
Hier wordt alle eigen kennis onkunde. Maar hier wordt ook alle eigen werk eigengerechtigheid, die ons dieper dan ooit onder het oordeel brengt. Niet door onze werken ontvangen we het heil, maar door de werken van Christus, die wij echter alleen in gemeenschap met Hém, dat is in gemeenschap met Zijn lijden, in gelijkvormigheid met Zijn kruisdood kunnen ontvangen.
De theologie van het kruis wordt slechts geleerd door hen, die door het veelvormige lijden en door het kruis heen met Christus sterven. Dat is de weg van de ootmoed, van de aanvechting, van de verootmoediging, van de nederigheid; kortom van het volstrekte leven van genade.’
Leestip: Luther, belofte en ervaring, Dr. W. van ’t Spijker (Oosterbaan & Le Cointre BV, Goes, 1983).
