‘Al ben ik dan volgens de wet een zondaar in de gerechtigheid van de wet, toch wanhoop ik daarom niet. Omdat Christus leeft, Die mijn gerechtigheid is en mijn eeuwig en hemels leven.’ Luther laat zien dat we niet door Mozes, maar door Christus verzoend worden. Hij is onze gerechtigheid.
Actief of passief
In de inleiding van Maarten Luther op zijn uitleg over de brief aan de Galaten geeft hij de kern weer van Paulus’ brief. Voor Luther zelf was deze brief van grote betekenis. Hoewel hij er onderwijs uit gaf, ging lange tijd aan hem voorbij wat naderhand de sleutel werd voor zijn denken.
Luther laat zien dat er verschillende soorten van ‘gerechtigheid’ zijn. ‘Paulus wil de leer over het geloof, over de genade, over de vergeving der zonden of de gerechtigheid van Christus bevestigen, opdat wij een volkomen kennis zouden hebben en het onderscheid weten tussen de gerechtigheid van Christus en alle overige soorten van gerechtigheid.’ Er zijn allerlei vormen van gerechtigheid in het maatschappelijke leven voorhanden. Luther maakt echter onderscheid tussen twee; namelijk gerechtigheid die we verdienen via Mozes (de wet) of ontvangen via Christus (genade). Bij het eerste is sprake van actieve gerechtigheid: ik moet het doen. Bij het tweede is sprake van passieve gerechtigheid: Christus heeft het volbracht.
Zelf doen
Een verschrikt geweten, als gevolg van de zonde, wil graag op eigen kracht voldoen. Zelf de gerechtigheid bewerkstelligen. Luther: ‘Wij mensen zijn zo zwak en armzalig, dat wij in de verschrikkingen van het geweten en in de gevaren van de dood op niets anders zien dan op onze werken, onze waardigheid en op de wet. Als de wet ons onze zonden laat zien, dan komt dadelijk het vroegere leven weer boven. De zondaar zucht in groot verdriet en denkt bij zichzelf: ach, hoe verkeerd heb ik geleefd! O, dat ik toch langer mocht leven, dan wilde ik mijn leven wel beteren.’ Met onze eigen, actieve gerechtigheid, willen we voldoen. Een leven volgens de regel van de wet. De wet kan volgens Luther het verschrikte geweten niet tot vrede brengen. De wet wijst immers de zonde aan. Daardoor wordt zonde voor ons werkelijk zonde.
Geloof
We moeten de uitweg niet bij Mozes zoeken, maar bij Christus. Volgens Luther is er geen ander geneesmiddel tegen wanhoop en de eeuwige dood, dan de in Christus aangeboden genade. Hij noemt het de ‘passieve of christelijke gerechtigheid’. Dan draait het dus niet om mijn inspanning om te voldoen, maar strek ik mij uit naar de genade die in Christus is. Luther: ‘Het is de gerechtigheid van Christus en van de Heilige Geest, die wij niet doen, maar ondergaan, niet hebben, maar ontvangen, als God de Vader ons haar door Jezus Christus schenkt.’
Evangelie
Als Christus komt, trekt Mozes zich terug, volgens Luther. Wat bedoelt hij? ‘Als ik zie, dat een mens die diep berouw heeft, door de wet belast wordt, door de zonde verschrikt is en dorst naar troost; dan wordt het tijd, dat ik de wet en de eigen gerechtigheid aan zijn oog onttrek en dat ik hem door het Evangelie de passieve gerechtigheid laat zien, die met uitsluiting van Mozes en van de wet, de belofte aanbiedt van Christus, die voor het aangezicht van zondaars gekomen is. Dan wordt de mens opgericht en vat moed en is voortaan niet onder de wet, maar onder de genade, zoals de apostel zegt: “Nu zijt gij niet onder de wet, maar onder de genade.” (Rom. 6: 14) De wet heeft macht, tot aan Christus.
