Je kent hem wel, het jongetje uit Anne de Vries’ boek ‘Bartje’. In dit boek geeft Anne de Vries onder andere aandacht aan de verhouding tussen ouders en kinderen. Zoals die keer dat Bartje op zondagmiddag kruisbessen stal uit de tuin van boer Kwant en zijn broek scheurde. Die middag brak er iets.
Bartje
Wie aan Drenthe denkt, kan haast niet om Bartje heen. De hoofdpersoon uit het boek van Anne de Vries werd een symbool voor de provincie. In 1954 werd ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van Anne de Vries een beeldje van Bartje onthuld in Assen. Als gereformeerde schoolmeester wilde Anne de Vries zijn boeken voorzien van een boodschap, hoewel deze roman voor volwassenen bedoeld was. De Vries gaf stem aan wat er leefde. Het boek ‘Bartje’ (1933) werd een bestseller in zijn tijd. Nog wordt het gelezen.
Raad
Met een scheur in zijn broek en de diefstal van kruisbessen in het achterhoofd zit Bartje als klein ventje naast zijn vader in de kerk. De dominee preekt over de gelijkenis van de verloren zoon. Voor kinderen past de oude pastor dit als volgt toe: ‘Kinderen,’ zegt hij, ‘Als gij zondigt, dan is dat zonde tegen God, maar ook tegen uw ouders. Zeg: ‘Vader en moeder, ik heb gezondigd tegen de hemel en voor u, ik ben niet meer waardig uw kind genaamd te worden.’ En ik profeteer u, dat vader en moeder niet tegen zullen vallen.’
Anne de Vries vervolgt: ‘Bartje zucht heel diep en als verlost. Wat hem straks nog het gekste van alles geschenen zou hebben, jezelf verraden, dat moet nu juist het beste zijn? Je zou toch zeggen, peinst Bartje. Je steekt je hoofd door een strop en hij wordt niet aangehaald… ’t Is wonderlijk. Het leven is ondoorgrondelijk; er zijn geheimen, daar loop je een leven lang aan voorbij… ‘Ik zou het minder deftig moeten zeggen,’ denkt Bartje. Hij ziet schuw omhoog naar vader. En meteen wankelt zijn vertrouwen in dominees woorden. Vader kijkt ongeduldig op zijn horloge, zijn sterke kaken bekauwen de pruim; daarna wrijft hij een poos krassend zijn stoppelbaard. En van dit ogenblik af tot dicht bij huis is de zorg sterk overheersend in Bartjes hart, alsof hij geen oude, vriendelijke dominee gehoord had.’
Daad
Dichtbij huis belijdt Bartje met de woorden van de jongen uit de gelijkenis dat hij iets misdaan heeft. Zijn vader grinnikt eerst: ‘Wat is dat veur malligheid? Ie liekt de dominee wel…’ Maar dan wordt het serieus. Bartje vertelt van de kruisdoorns van boer Kwant. Het hoge woord is eruit. Dan is het mis. Als zijn vader even later ook ontdekt dat zijn broek kapot is, blijkt de zaak helemaal verloren.
Thuis moet Bartje de ‘klabatse’ halen op zolder. ‘Hij rukt de klabatse aan de stok van de spijker, houdt het ding ver van zich af en daalt er de ladder mee af.’ Vervolgens krijgt hij de ergste afstraffing ooit. Tot zijn zus Lammechien daar een einde aanmaakt, omdat ze met haar nieuwe vriend thuiskomt. Zij geneert zich voor haar vader.
Die middag verbrandt Bartje de klabatse. Via Bartjes’ mijmeringen bij het vuur maakt De Vries duidelijk wat er ten diepste gebeurt. ‘Het is alsof hij een stuk van zijn vader verbrandt. Zijn vader…? Wat een raar woord is dat… Vader, voor een man, met wie je niets van doen hebt, dan dat hij je brood moet verdienen, zolang je het zelf nog niet kan.’
Afgedaan
Anne de Vries’ zoon Anne de Vries jr. haalt deze passage aan in een biografie over zijn vader. Hij herinnert zich dat opa de Vries de klabatse ook gebruikte. Anne sr. veroordeelt dus indirect de opvoedmethode van zijn vader.
Nu zit het scharnierpunt hier niet zozeer in het slaghout, als wel in de situatie waarbij Bartjes’ vader geen weg weet met een schuldbelijdenis. Het verhaal van de verloren zoon minder begreep dan zijn kind. Zich een vader toonde die na een belijdenis niet vergeeft, maar vergeldt.
Bijna een eeuw na Bartjes’ verschijnen vormt deze passage nog steeds een spiegel. Vertoon ik als vader het beeld van de wachtende vader in de gelijkenis? Die niet vergeldt, maar zich ontfermt. Laat helder zijn, correctie in de opvoeding is gezond en nodig. Hoe je dat doet, is ingewikkeld genoeg. Klabatses zijn gelukkig uit de mode geraakt. Wie echter na een oprechte kinderlijke schuldbelijdenis vergeldt in plaats van vergeeft, verkruimelt het vaderbeeld in de ogen van zijn kind.
Leestip: Een zondagskind – biografie van mijn vader, Anne de Vries jr. (Kok, Kampen)
