Wat kan het je raken, als je een klein kind vol vertrouwen hoort spreken over God. Het geloof van een kind vertedert. Een kind groeit op tot zelfstandigheid en zal vragen krijgen die het eerder niet had. Wat betekent dit voor de vorming die wij geven?
Kinderlijk geloven
In een recente heruitgave van Luthers’ Tafelgesprekken krijgen we een inkijkje in Maarten Luthers’ (1483-1546) visie op kinderen en geloof:
‘Toen keek hij naar zijn zoon en prees zijn eenvoud en onschuld. Hij was in het geloof veel geleerder, want kinderen geloven zonder lang te twijfelen eenvoudigweg dat God genadig is. En zij geloven in een eeuwig leven. Oh, hoe goed gaat het met de kinderen die in deze tijd sterven! Toch zou het mij een grote smart zijn, want mét het kind zou ook een stuk van mijzelf en van de moeder sterven. Deze liefde houdt ook bij de vromen niet op, zo gevoelloos en hard van hart kunnen zij niet zijn. Want deze gevoelens zijn het werk van de goddelijke schepping. De kinderen leven geheel zuiver in het geloof, zonder te veel overwegingen zoals Ambrosius zegt: “Het ontbreekt hen (misschien wel) aan verstand, maar niet aan geloof.”’ (Tafelgesprekken, pag. 63)
Vorming
Soms bekruipt mij het gevoel dat we zo onder de indruk zijn van dit kinderlijke spreken, dat we vergeten dat vorming juist op deze leeftijd van groot belang is. Terwijl we voor het ene dankbaar mogen zijn, dienen we het andere niet na te laten. De kindertijd is de tijd dat de klei zacht is en het gevormd mag worden. Aan die opdracht gaven we ons ‘ja-woord’ op bij de doopbelofte.
Luther was zich dit bewust. Volgens dr. W. Verboom stond de wieg van de catechese in Wittenberg. Luther had een centrale rol in de ontwikkeling daarvan. Tijdens visitatiereizen naar omliggende gemeente ontdekte hij dat er veel onkunde was de mensen. Er was onderwijs nodig. Vandaar dat hij nog meer nadruk ging leggen op gezinscatechese dan in de periode daarvoor. In de voorrede op zijn Grote Catechismus (1529) adviseerde hij vaders om elke week een aantal vragen aan te leren aan de kinderen en die te overhoren. Wat ze niet wisten, diende vader met nadruk uit te leggen. Volgens Luther was dit des te meer van belang waar scholen het onderwijs op dit punt af lieten weten.
Memoriseren
Ging Luther uit van ingewikkelde pedagogische inzichten? Hij hield het heel eenvoudig. Als methode koos hij voor het leren van vragen en antwoorden. Toen hij in 1529 tevens een Kleine Catechismus uitgaf, deelde hij concrete adviezen op welke momenten ouders onderwijs konden geven. Bij het opstaan, bij het eten en bij het naar bed gaan. Het ging dus om het memoriseren van kennis. Deze leertraditie duurt voort tot op de dag van vandaag. (Verboom, pag. 11-13)
Verbond
Het doopformulier leert ons dat kinderen in zonden ontvangen en geboren worden. Zonder genade geen behoud. Wat dit betreft ligt er een geweldige troost en belofte in het verbond dat van God uitgaat. De kinderdoop is het teken en zegel van het genadeverbond. Daarbij beloven we als ouders om kinderen te vormen voor Gods aangezicht.
Kinderlijk vertrouwen sluit de vorming van kinderen dus niet uit maar in. Omdat wat we nu aan vorming meegeven, later kennis en inzicht geeft. Zodat ze later de grotere verbanden leren zien, dankzij de kennis die op jonge leeftijd werd meegegeven. Geef biddend onderwijs, met het oog op Gods onverdiende genade. Dat sluit de oproep tot bekering niet uit, maar in. Jozef van Arimathea leerde van Jezus dat hij opnieuw geboren moest worden. Johannes diende de Heere reeds van de moederschoot. Timotheüs werd op de schoot van moeder en oma onderwezen. Paulus had veel kennis, maar leerde op latere leeftijd, door Gods ingrijpen, pas werkelijk verstaan. Augustinus raakte geheel van het pad, voor hij geestelijk ontwaakte. Anderen keerden niet terug. De Heere gaat met ieder een eigen weg. Dat houdt als opvoeder biddend afhankelijk: ‘Ik leg de namen van mijn kinderen in Uw handen, graveert U ze daarin met onuitwisbaar schrift.’
Wie kinderen onderwijst vanuit de Schrift, zal ontdekken dat zij ons geregeld lessen geven in vertrouwen. Dat is vruchtbaar voor ouder en kind.
Leestip:
- Tafelgesprekken, Maarten Luther (Luther Heritage Foundation, 2019)
- De catechese van de Reformatie en de Nadere Reformatie, dr. W. Verboom (Buijten & Schipperheijn, 1987)
