‘Schaam je niet anderen te dienen met de liefde van Jezus Christus en als arm in deze wereld te worden beschouwd. Grijp niet te hoog, maar vestig je hoop op God.’ Aldus Thomas a Kempis (1379-1471) in zijn ‘Navolging van Christus’. Teelinck, Voetius en Saldenus mediteerden over de inhoud van dit boek. Het wordt al eeuwen herdrukt.
Lezen en herkauwen
‘Als je de hele Bijbel en de gezegden van alle filosofen vanbuiten zou kennen, wat zou je er allemaal aan hebben zonder de liefde van God en de genade?’ Deze vraag stelt A Kempis aan de lezers van zijn ‘Navolging van Christus’. Toch was hij zelf een man van studie en verdieping. Hij ervoer het als een troost voor zijn ziel om te lezen en schrijven. Hij noemde dit het verzamelen van honingdrank. ‘Want de kloostercel dient te branden van arbeid en studie.’ Deze harde werker ging het echter niet om kennis als zodanig, maar om verdiepte omgang met God. (De Reuver, pag. 66)
Het lezen van de Bijbel dient niet enkel voor het opdoen van kennis. A Kempis was van mening dat je over de inhoud moet mediteren. Hij duidde dat aan als ‘onvermoeid herkauwen’. Met name ten aanzien van het leven en lijden van Christus. Thomas a Kempis lijkt hierin op Bernardus van Clairvaux (1090-1153).
Levensweg
De latere monnik Thomas zag het levenslicht in Kempen, in de buurt van Venlo. Op zijn dertiende volgde Thomas onderwijs aan de kapittelschool van de Lebuïnuskerk in Deventer. Hier kreeg hij van een leerling van Geert Grote onderwijs in de navolging van Christus. In 1399 verhuisde hij naar Zwolle naar een klooster, onderdeel van Windesheim. Vijftien jaar later werd hij tot priester gewijd. Hij wijdde een groot deel van zijn leven aan het schrijven van traktaten, het kopiëren van boeken; waaronder vier keer een hele Bijbel. Dit vormde een inkomstenbron voor het klooster. Op 91-jarige leeftijd overleed hij. Hij typeerde zichzelf als ‘een broeder in vreemdelingschap, die zijn tijd in het tranendal slijt’.
Oefenboek
Prof. dr. A. de Reuver noemt ‘De navolging van Christus’ een oefenboek, in plaats van een leesboek. ‘Thomas schrijft niet maar óver devotie, hij leest áls devotie. Zijn werk verdraagt het dan ook niet om snel te worden doorgelezen.’ Je moet het ‘proeven en herkauwen’. In dit werk citeert Thomas zo’n 1000 keer de Bijbel, maar ook blijkt hij geregeld Augustinus aan te halen. (De Reuver, pag. 69)
Gekruisigde
Volgens Prof. dr. A. de Reuver komt de ‘Navolging van Christus’ in de kern neer op het volgende: ‘Houd het beeld van de Gekruiste voor ogen’. Dat leidt tot diepe afhankelijkheid. A Kempis: ‘O zoetste en liefste Heere, die ik nu innig verlang te ontvangen. U weet mijn zwakheid en de nood waar ik aan lijd, in hoeveel kwaad en ondeugd ik verzonken ben, hoe vaak ik belast en verleid word, verward en vuil word. Om genezing kom ik tot U, om vertroosting en verlichting bid ik U.
Nederigheid
De navolging blijkt vooral de imitatie van Christus: ‘Laat Uw knecht geoefend worden in Uw leven, want daar ligt mijn heil en ware heiligheid’. Als geen ander zet A Kempis aan tot nederigheid. ‘Een deemoedige boer die God dient, is werkelijk beter dan een verwaande wijsgeer die de loop van de sterrenhemel observeert, maar zichzelf verwaarloost. Wie zichzelf goed kent, slaat zichzelf laag aan en schept geen behagen in de loftuitingen van mensen.’
Kanttekeningen
Op sommige punten zag de Middeleeuwer Thomas a Kempis de dingen minder scherp dan de latere Reformatoren. Hij heeft bijvoorbeeld volgens dr. A. de Reuver meer oog voor de heiliging dan voor de rechtvaardigmaking. Luther zou later het roer omwenden, met de woorden: ’Niet de navolging maakte (ons) tot Gods kinderen, maar Gods aanneming maakte (ons) tot navolgers.’ (De Reuver, pag. 93) A Kempis leefde voor de Reformatie. Zijn spreken over de eucharistie doet daarom vervreemdend aan. Hij dwaalde op diverse punten. Een voorreformator kan hij daarom niet genoemd worden. Willem Teelinck (1579-1629) citeerde naar hartenlust uit het werk van Thomas a Kempis, maar kaderde dit in binnen een reformatorisch verstaan van de Schrift.
Luister hier een ingesproken versie van ‘De navolging van Christus’.
Leestips:
- Navolging van Christus, Thomas van Kempen (Ten Have, 2008)
- Verborgen omgang, sporen van spiritualiteit in Middeleeuwen en Nadere Reformatie, dr. A. de Reuver (Boekencentrum, 2002)